Ziya Gökalp’in fikirleri Osmanlı’nın son zamanlarını ve Cumhuriyet Türkiye’sini etkiledi. Fransız ihtilalinin
etkisi ile dünyada yayılan milliyetçilik akımına katılan Ziya Gökalp ve
fikirleri birçok kişiyi etkilemiştir. Bu fikirlerin olumsuz yanlarını ve
eksilerini anlatan birçok yazı yazıldı. Hüseyin Kazım Kadri’nin bu
kitabıda aynı devirde yazılmış ciddi bir karşılıktır.
Bu kitabı okurken benim aklıma şu geliyor; yıkılan bir devletten çıkan
insanlar memleketi düzeltmek ve yükseltmek için birçok fikir ve düşünce
üretmişler. Kimisi eyleme geçirmiş kimisi geçirememiş. Ama böyle bir
fikir ve düşünce üretimi şu anda mevcut değil. Zamanımız Türkiye’sinde
bu kadar farklı görüşler ve fikirler üretilmiyor. Kısır siyasi
çekişmeler içinde gerginliklerle zaman geçiyor.
Kitap biraz sıkıcı geldi bana, bunda eski kelimelerin çokluğu ve
anlatımın yetersizliğinin etkisi olabilir.
Kitaptan aldığım bir kaç not;
- Cepheden kaçan bir asker zabitlere: Kayseri ovası benim neme
elvermiyor, ki bu memleketleri müdafaa edeyim. Sözü manidardır. -
Dilenci sızlanarak senden bir şey isterse ver, yoksa bir zalim gelir
zorla alır. - Şeyh- ecell sa’di-i Şirazi - Birçok yerde bahsettik ki
Türkiye’nin en büyük derdi cahilliktir. Arapları “cehalet devası ölüm
olan bir hastalıktır” sözleri meşhurdur. İşte Türk’ün en büyük derdi
cehalettir, ne zaman bu cehalette kurtulur ise o zaman kendini ve
dünyayı kurtarır.
Kitap’tan; Ziya Gökalp, çağdaş Türk düşüncesi yelpazesinde kayda değer
bir yere sahip olmasına rağmen önemi ve etkileri ölçüsünde tenkit
çalışmalarının konusu olmamıştır. Özellikle II. Meşrutiyet devrinin
güçlü ve canlı fikir-siyaset ortamında böyle ciddi bir eksikliği ilk
bakışta anlamak kolay değilse de Gökalp’in İttihat ve Terakki ile olan
doğrudan bağları ve kendi muhalifleri karşısında aldığı pasif ve dolaylı
tavır bu eksikliği anlamamızı kısmen mümkün kılar.
Elinizdeki kitapla Türk kültür hayatına kazandırılan Hüseyin Kazım
Kadri’nin tenkitleri, “Türkçülügün esasları” çerçevesinde de olsa bu
konuda bir boşluğu dolduracak özelliklere sahip olması açısından
önemlidir.