Ziya Gökalp’in fikirleri Osmanlı’nın son zamanlarını ve Cumhuriyet Türkiye’sini etkiledi. Fransız ihtilalinin
etkisi ile dünyada yayılan milliyetçilik akımına katılan Ziya Gökalp ve
fikirleri birçok kişiyi etkilemiştir. Bu fikirlerin olumsuz yanlarını ve
eksilerini anlatan birçok yazı yazıldı. Hüseyin Kazım Kadri’nin bu
kitabıda aynı devirde yazılmış ciddi bir karşılıktır.
Bu kitabı okurken benim aklıma şu geliyor; yıkılan bir devletten çıkan insanlar memleketi düzeltmek ve yükseltmek için birçok fikir ve düşünce üretmişler. Kimisi eyleme geçirmiş kimisi geçirememiş. Ama böyle bir fikir ve düşünce üretimi şu anda mevcut değil. Zamanımız Türkiye’sinde bu kadar farklı görüşler ve fikirler üretilmiyor. Kısır siyasi çekişmeler içinde gerginliklerle zaman geçiyor.
Kitap biraz sıkıcı geldi bana, bunda eski kelimelerin çokluğu ve anlatımın yetersizliğinin etkisi olabilir.
Kitaptan aldığım bir kaç not;
- Cepheden kaçan bir asker zabitlere: Kayseri ovası benim neme elvermiyor, ki bu memleketleri müdafaa edeyim. Sözü manidardır. - Dilenci sızlanarak senden bir şey isterse ver, yoksa bir zalim gelir zorla alır. - Şeyh- ecell sa’di-i Şirazi - Birçok yerde bahsettik ki Türkiye’nin en büyük derdi cahilliktir. Arapları “cehalet devası ölüm olan bir hastalıktır” sözleri meşhurdur. İşte Türk’ün en büyük derdi cehalettir, ne zaman bu cehalette kurtulur ise o zaman kendini ve dünyayı kurtarır.
Kitap’tan; Ziya Gökalp, çağdaş Türk düşüncesi yelpazesinde kayda değer bir yere sahip olmasına rağmen önemi ve etkileri ölçüsünde tenkit çalışmalarının konusu olmamıştır. Özellikle II. Meşrutiyet devrinin güçlü ve canlı fikir-siyaset ortamında böyle ciddi bir eksikliği ilk bakışta anlamak kolay değilse de Gökalp’in İttihat ve Terakki ile olan doğrudan bağları ve kendi muhalifleri karşısında aldığı pasif ve dolaylı tavır bu eksikliği anlamamızı kısmen mümkün kılar.
Elinizdeki kitapla Türk kültür hayatına kazandırılan Hüseyin Kazım Kadri’nin tenkitleri, “Türkçülügün esasları” çerçevesinde de olsa bu konuda bir boşluğu dolduracak özelliklere sahip olması açısından önemlidir.